دانشمندی جامع الاطراف!!
امروز روز بزرگداشت حکیم عمر خیام است. عمر خیام نیشابوری (نام کامل: غیاث‌الدین ابوالفتح عُمَر بن ابراهیم خَیّام نیشابوری-زادهٔ ۲۸ اردیبهشت ۴۲۷ در نیشابور - درگذشتهٔ ۱۲ آذر ۵۱۰ در نیشابور) که خیامی و خیام نیشابوری و خیامی النّیسابوری هم نامیده شده‌است؛ همه‌چیزدان، فیلسوف، ریاضی‌دان، ستاره‌شناس ،دین شناس،زبان شناس، طبیب،تاریخ نگار، گاه شمار، رباعی‌سرای و موسیقی دان ایرانی در دورهٔ سلجوقی است. به این علت به او خیام می گفتند که پدرش به شغل خیمه دوزی مشغول بوده است.
جرج سارتن با نام بردن از خیام به عنوان یکی از بزرگترین ریاضی‌دانان قرون وسطی چنین می‌نویسد:
خیام اول کسی است که به تحقیق منظم علمی در معادلات درجات اول و دوم و سوم پرداخته، و طبقه‌بندی تحسین‌آوری از این معادلات آورده‌است، و در حل تمام صور معادلات درجه سوم منظماً تحقیق کرده، و به حل (در اغلب موارد ناقص) هندسی آنها توفیق یافته، و رسالهٔ وی در علم جبر، که مشتمل بر این تحقیقات است، معرف یک فکر منظم علمی است؛ و این رساله یکی از برجسته‌ترین آثار قرون‌وسطایی و احتمالاً برجسته‌ترین آنها در این علم است.
-آنچه که از آثار خیام وجود دارد یا تاریخ نویسان وجود آنها را ذکر کرده اند رساله ها و مقالاتی است که او در علوم مختلف نوشته است که عبارتند از:
۱- رساله ای در جبر و مقابله
۲- رساله ای در شرح اصول اقلیدس
۳- زیج ملکشاهی یا زیج جلالی
۴- رساله ای در طبیعیات
۵- رساله در وجود
۶- رساله فلسفی که در آن از حکمت الهی در آفرینش عالم و تکالیف مردم و عبادات بحث می کند.
۷- رساله ای در اختلاف فصول و اقالیم
۸- نوروزنامه که درباره رسوم و اعیاد ایرانیان به ویژه تاریخ و آداب ایرانیان در روز عید نوروز است.
۹- دیوان رباعیات
۱۰_ رساله فی براهین الجبر و المقابله
۱۱_ رساله تکلیف
۱۲-رساله ای در شرح مشکلات کتاب مصادرات اقلیدس
۱۳_رساله روضه القلوب
۱۴_رساله ضیاء العلی
۱۵_رساله میزان الحکمه
۱۶_رساله ای در صورت و تضاد
۱۷_ترجمه خطبه ابن سینا
۱۸_رساله مشکلات ایجاب
۱۱_رساله ای در بیان زیگ (زیج)ملک شاهی
۱۲_رساله نظام الملک در بیان حکومت
۱۳_رساله لوازم الا کمنه
۱۴_اشعار عربی خیام
۱۵_عیون الحکمه
۱۶_رساله معراجیه
۱۷_رساله در علم کلیات
۲۰_رساله در تحقیق معنی وجود
۲۱_رساله ای در صحت طرق هندسی برای استخراج جذر و کعب
-در پایان قطعه ای از او ارایه می شود:
این قافله عمر عجـب میگذرد
دریاب دمی کـه با طرب میگذرد
ساقی غم فردای حریفان چه خوری
پیش آر پیاله را که شب میگذرد
می گویند خیام "حافظه بسیار بسیار قوی و شگفت انگیزی" داشت. در دوران دبیرستان مطلبی را خواندم یا شنیدم که خیلی تعجب کردم. مطلب این بود که بوعلی سینا 40 نوبت کتاب " مابعدالطبیعه" ارسطو را خوانده بود ولی آن طورکه شاید و باید بخش اعظم مباحث را به خوبی فهم و درک نکرده بود تا اینکه به طور اتفاقی به کتاب " شرحی بر مابعدالطبیعه" فارابی برمی خورد وبا خواندن آن مباحث برایش قابل فهم می شود. اما وقتی از خیام راجع به مابعدالطبیعه می پرسند( علیرغم گذشت چندین سال- آنطور که شنیدم یا خواندم، حدود 40 سال-)؛ واو به واو کتاب را بازخوانی و مباحث سنگین اش را نیز تشریح می کند!!!